İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı
(DESTAN DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI)
* Türklerin İslamiyet ile tanışmadan önce oluşturdukları edebiyattır.
* Bu dönem edebiyatı genel olarak sözlüdür.
* Yazılı ürün yok denecek kadar azdır.
* Bu dönemde Türklerin göçebe bir yaşamları vardır.
* Edebiyat yabancı etkilerden oldukça uzaktır.
* Türkler çok tanrılı bir din anlayışına sahiptir.(Totemcilik, Manihaizm, Budizm, Şamanizm…)
* Duygu, düşünce ve hayallerini sözlü biçimde; cura, tambura, kopuz gibi sazlarla iletirler.
* Bu dönemde saz çalıp şiir söyleyenlere “ozan, kam, baksı” adı verilir.
* Bu dönem edebiyatı üçe ayrılır:
1. Destan Dönemi:
* Bu dönem ürünlerinin konusu genellikle kahramanlıktır.
* Kahramanlar olağanüstüdür ve mitolojik unsurlarla süslüdür.
* Kahramanlar hüsrana uğramazlar, eylemler çoğunlukla zaferle sonuçlanır.
* Türklerin totemi bir hayvan veya bitki idi.
* Köktürklerin totemi kurt, Uygurların kuş ağacı idi.
* Destanlar; milletin, din, fazilet ve milli kahramanlık maceralarının manzum hikâyeleridir.
* Tarihten önceki çağlarda tanrılar veya tanrılaştırılmış insanlar hakkında söylenerek zamanla inanış haline gelen efsaneye mitos denir.
* Mitoslarda tanrılar ve insanlarla birlikte devlerin, cinlerin, perilerin ve diğer masal yaratıklarının da hikâyeleri vardır.
* Bir milletin mitoslarını inceleyen bilime mitoloji denir.(Yunan mitolojisi, Mısır mitolojisi vb.)
2. Sözlü Dönem Edebiyatı(…/8.yy)
* Sade bir Türkçe kullanılmıştır.
* Türklerin yazıyı henüz kullanmadıkları dönemde oluşmuş bir edebiyattır.
* Yazı olmadığı için bu dönemde sadece şiirle ilgili ürünler vardır.
* Olağanüstü olayları anlatan destanlar bu dönemin en önemli ürünleridir.
* Sözlü edebiyat ürünleri din törenlerinde doğmuş, din dışı törenlerde gelişmiştir.
* Şiir söyleyen kişilere “ozan”, “kam” , ”baksı” , “şaman” gibi adlar verilmiştir.
* Şairler, şiirlerini “kopuz” adı verilen saz eşliğinde söyler.
* Dini törenlerde söylenen şiirlere “yır” adı verilir. Şiirler hece ölçüsüyle söylenmiştir.
* Kafiye olarak genelde yarım kafiye kullanılmıştır.Kafiye düzeni (abab-cccb-dddb….) biçimindedir.
* Nazım birimi dörtlüktür.
* Sözle musiki beraber kullanılmıştır.
* Din, aşk, savaş, yiğitlik, doğa, ölüm gibi konular işlenmiştir.
* Benzetmelerde doğadan yararlanılmıştır.
* Sürek avlarına “sığır”,kurban ve ziyafet törenlerine “şölen”,yas, ölüm törenlerine
“yuğ” adı verilmiştir.
* Şiirlerdeki ahenk, ölçü ve uyağın dışında ses, hece tekrarları ve aliterasyonla sağlanmıştır.
* Anonim bir özellik taşırlar.
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatının Sözlü Ürünleri:
1- Koşuk
2- Sagu
3- Sav
4- Destan
Koşuk
*Yiğitlik, aşk, doğa gibi konular işlenmiştir.
* Kafiye düzeni “aaab-cccb-dddb” şeklindedir.
* Halk edebiyatındaki karşılığı “koşma”
* Divan edebiyatındaki karşılığı “gazel” dir.
* Sığır (av töreni) ve şölen(kurban töreni) adı verilen törenlerde söylenir.
Sagu
* Devlet büyüklerinin ölümü üzerine duyulan acıyı dile getirmek için söylenen şiirlerdir.
* Kafiye düzeni koşuktaki gibidir.
* Halk edebiyatındaki karşılığı “ağıt”
* Divan edebiyatındaki karşılığı “mersiye”dir.
Sav
* Bugünkü atasözünün yerine kullanılmıştır.
* Bir düşünceyi, bir deneyimi, bir öğüdü, en az sözcükle kısaca anlatan kalıplaşmış sözlerdir.
* Biçim olarak cümle veya iki dize şeklinde söylenir.
Destan
* Eski çağlarda savaş,göç ve afet gibi önemli olayların etkisiyle söylenmiş, uzun, manzum, yiğitlik öykülerinin derlenip düzenlendiği şiirlerdir.
* Manzumdurlar.
* Zamanla değişikliğe uğrayabilirler.
* Anonimdirler.
* Olay ve kişiler olağanüstüdür
* Kahramanlar önemli bir yer tutar.
* Kahramanlar seçkin tabakadan seçilir.
* Tanrılar olaylara karışır.
* Ulusal dille söylenir.
* Destanlar, oluşumları bakımından “doğal destan” ve “yapay destan” olmak üzere ikiye ayrılır.
Doğal Destan: Toplumu derinden etkileyen (göç, deprem, savaş…) olayların anlatıldığı destanlardır.
Doğal destanların oluşumunda 3 safha vardır.
1- Doğuş Safhası
2- Yayılma Safhası
3- Derleme Safhası
Dünya Edebiyatındaki Doğal Destanlar
Şehname - İran
Kalevala - Fin
İlyada, Odyssaia - Yunan
İgor - Rus
Nibelungen - Alman
Ramayana, Mahabarata - Hint
Gılgamış - Sümer
Chanson de Roland - Fransız
Cid - İspanyol
Beowulf - İngiliz
Şinto - Japon
Yapma Destan: Bir ozan tarafından doğal destanlara benzetilerek yaratılır. Şairi bellidir.
Yapma Destanlar
Kurtarılmış Kudüs/TASSO
Kaybolmuş Cennet/MİLTON
İlahi Komedya/DANTE
Üç Şehitler Destanı/F.Hüsnü DAĞLARCA
Çanakkale Şehitlerine/M.Akif ERSOY
Genç Osman Destanı/KAYIKÇI KUL MUSTAFA
Nazım Şekli
SAGU KOŞUK
Benzerlikler
Nazım birimi dörtlük,
7’li hece ölçüsü,
4+3 duraklar,
uyak düzeni aaab,
yarım kafiye
Farklılıklar
SAGU KOŞUK
Tema
Ölüm Baharın gelişi, sevgi, aşk, kahramanlık
* Türklerin İslamiyet ile tanışmadan önce oluşturdukları edebiyattır.
* Bu dönem edebiyatı genel olarak sözlüdür.
* Yazılı ürün yok denecek kadar azdır.
* Bu dönemde Türklerin göçebe bir yaşamları vardır.
* Edebiyat yabancı etkilerden oldukça uzaktır.
* Türkler çok tanrılı bir din anlayışına sahiptir.(Totemcilik, Manihaizm, Budizm, Şamanizm…)
* Duygu, düşünce ve hayallerini sözlü biçimde; cura, tambura, kopuz gibi sazlarla iletirler.
* Bu dönemde saz çalıp şiir söyleyenlere “ozan, kam, baksı” adı verilir.
* Bu dönem edebiyatı üçe ayrılır:
1. Destan Dönemi:
* Bu dönem ürünlerinin konusu genellikle kahramanlıktır.
* Kahramanlar olağanüstüdür ve mitolojik unsurlarla süslüdür.
* Kahramanlar hüsrana uğramazlar, eylemler çoğunlukla zaferle sonuçlanır.
* Türklerin totemi bir hayvan veya bitki idi.
* Köktürklerin totemi kurt, Uygurların kuş ağacı idi.
* Destanlar; milletin, din, fazilet ve milli kahramanlık maceralarının manzum hikâyeleridir.
* Tarihten önceki çağlarda tanrılar veya tanrılaştırılmış insanlar hakkında söylenerek zamanla inanış haline gelen efsaneye mitos denir.
* Mitoslarda tanrılar ve insanlarla birlikte devlerin, cinlerin, perilerin ve diğer masal yaratıklarının da hikâyeleri vardır.
* Bir milletin mitoslarını inceleyen bilime mitoloji denir.(Yunan mitolojisi, Mısır mitolojisi vb.)
2. Sözlü Dönem Edebiyatı(…/8.yy)
* Sade bir Türkçe kullanılmıştır.
* Türklerin yazıyı henüz kullanmadıkları dönemde oluşmuş bir edebiyattır.
* Yazı olmadığı için bu dönemde sadece şiirle ilgili ürünler vardır.
* Olağanüstü olayları anlatan destanlar bu dönemin en önemli ürünleridir.
* Sözlü edebiyat ürünleri din törenlerinde doğmuş, din dışı törenlerde gelişmiştir.
* Şiir söyleyen kişilere “ozan”, “kam” , ”baksı” , “şaman” gibi adlar verilmiştir.
* Şairler, şiirlerini “kopuz” adı verilen saz eşliğinde söyler.
* Dini törenlerde söylenen şiirlere “yır” adı verilir. Şiirler hece ölçüsüyle söylenmiştir.
* Kafiye olarak genelde yarım kafiye kullanılmıştır.Kafiye düzeni (abab-cccb-dddb….) biçimindedir.
* Nazım birimi dörtlüktür.
* Sözle musiki beraber kullanılmıştır.
* Din, aşk, savaş, yiğitlik, doğa, ölüm gibi konular işlenmiştir.
* Benzetmelerde doğadan yararlanılmıştır.
* Sürek avlarına “sığır”,kurban ve ziyafet törenlerine “şölen”,yas, ölüm törenlerine
“yuğ” adı verilmiştir.
* Şiirlerdeki ahenk, ölçü ve uyağın dışında ses, hece tekrarları ve aliterasyonla sağlanmıştır.
* Anonim bir özellik taşırlar.
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatının Sözlü Ürünleri:
1- Koşuk
2- Sagu
3- Sav
4- Destan
Koşuk
*Yiğitlik, aşk, doğa gibi konular işlenmiştir.
* Kafiye düzeni “aaab-cccb-dddb” şeklindedir.
* Halk edebiyatındaki karşılığı “koşma”
* Divan edebiyatındaki karşılığı “gazel” dir.
* Sığır (av töreni) ve şölen(kurban töreni) adı verilen törenlerde söylenir.
Sagu
* Devlet büyüklerinin ölümü üzerine duyulan acıyı dile getirmek için söylenen şiirlerdir.
* Kafiye düzeni koşuktaki gibidir.
* Halk edebiyatındaki karşılığı “ağıt”
* Divan edebiyatındaki karşılığı “mersiye”dir.
Sav
* Bugünkü atasözünün yerine kullanılmıştır.
* Bir düşünceyi, bir deneyimi, bir öğüdü, en az sözcükle kısaca anlatan kalıplaşmış sözlerdir.
* Biçim olarak cümle veya iki dize şeklinde söylenir.
Destan
* Eski çağlarda savaş,göç ve afet gibi önemli olayların etkisiyle söylenmiş, uzun, manzum, yiğitlik öykülerinin derlenip düzenlendiği şiirlerdir.
* Manzumdurlar.
* Zamanla değişikliğe uğrayabilirler.
* Anonimdirler.
* Olay ve kişiler olağanüstüdür
* Kahramanlar önemli bir yer tutar.
* Kahramanlar seçkin tabakadan seçilir.
* Tanrılar olaylara karışır.
* Ulusal dille söylenir.
* Destanlar, oluşumları bakımından “doğal destan” ve “yapay destan” olmak üzere ikiye ayrılır.
Doğal Destan: Toplumu derinden etkileyen (göç, deprem, savaş…) olayların anlatıldığı destanlardır.
Doğal destanların oluşumunda 3 safha vardır.
1- Doğuş Safhası
2- Yayılma Safhası
3- Derleme Safhası
Dünya Edebiyatındaki Doğal Destanlar
Şehname - İran
Kalevala - Fin
İlyada, Odyssaia - Yunan
İgor - Rus
Nibelungen - Alman
Ramayana, Mahabarata - Hint
Gılgamış - Sümer
Chanson de Roland - Fransız
Cid - İspanyol
Beowulf - İngiliz
Şinto - Japon
Yapma Destan: Bir ozan tarafından doğal destanlara benzetilerek yaratılır. Şairi bellidir.
Yapma Destanlar
Kurtarılmış Kudüs/TASSO
Kaybolmuş Cennet/MİLTON
İlahi Komedya/DANTE
Üç Şehitler Destanı/F.Hüsnü DAĞLARCA
Çanakkale Şehitlerine/M.Akif ERSOY
Genç Osman Destanı/KAYIKÇI KUL MUSTAFA
Nazım Şekli
SAGU KOŞUK
Benzerlikler
Nazım birimi dörtlük,
7’li hece ölçüsü,
4+3 duraklar,
uyak düzeni aaab,
yarım kafiye
Farklılıklar
SAGU KOŞUK
Tema
Ölüm Baharın gelişi, sevgi, aşk, kahramanlık
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder