Yazılı Dönem Edebiyatı 10.sınıf

YAZILI DÖNEM EDEBİYATI

* Edebiyatımızın ilk yazılı ürünleri VIII. yy'dan kalma Göktürk Yazıtları'dır.
* Türkler bu dönemde Göktürk ve Uygur alfabelerini kullanmışlardır.
* Türk edebiyatının en önemli yazılı eserleri  “Orhun Yazıtları” ve “Uygur Metinleri”dir.

Orhun yazıtları:
  MS 720-735 yıllarına ait yazıtlardır.
  Bilge Tonyukuk ve Yolluğ Tiğin tarafından yazılmıştır.
  Türklerin milli alfabesi olan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
  Yabancı dillerin etkisinden uzak, yalın bir dil kullanılmıştır.
  Düşünceler kanıtlanmış, örnekler verilmiştir.
  Açıklayıcı ve tartışmacı anlatım biçimleri kullanılmıştır.
  Söylev, anı, tarih özelliği taşır.
  Türk edebiyatının ilk söylev örnekleridir.
  Söz oyunlarından yararlanılmıştır.
  Atasözü niteliği taşıyan sözler görülür.
  “Göktürk Tarihi” konu edilir.
  Kısa cümleler vardır.
  Yinelemeler çoktur
  Aliterasyonlu sözyleyiş örnekleri vardır.
  Olaylar, gerçekçi bir gözle, somutlayıcı olarak sergilenir.
  Yazıtların ilki MS 720 yılında Bilge Tonyukuk tarafından yazılmış ve diktirilmiştir.
  İkinci ve üçüncü yazıtlar Yolluğ Tiğin tarafından yazılmıştır.
  MS 732 yılında Kültügün adına, MS 735 yılında da Bilge Kağan adına dikilmiştir.
  Orhun yazıtları ilk kez 1893 yılında Danimarkalı Thomsen tarafından okunmuştur.

Tonyukuk Anıtı
  * 720’de Tonyukuk tarafından dikilmiştir.
  * Tarih ve anı türünün ilk örneğidir.
  * Başarılı bir devlet adamının gözüyle,dönemin tarihi,hatıralar ve öğütler şeklinde halk diliyle ve
sade bir anlatımla ifade edilmiştir.

  Kül Tigin Anıtı
  *  732’de Bikge Kağan tarafından diktirilmiştir.
  *  Bilge Kağan anıta,o günün sorunlarını ayrıntılı bir şekilde ortaya koymuştur.
  *  Doğu yüzünde 40,güney ve kuzey yüzlerinde on üçer satır metin vardır.

  *  Anıtı Yolluğ Tigin yazmıştır.

  Bilge Kağan Anıtı
  *  Bilge Kagan’ın oğlu Tenri Kagan tarafından 735’te yaptırılmıştır.
  *  İçerik yöünüyle Kül Tigin anıtlarıyla benzerdir.
  *  3,75 metre yüksekliğindedir.
  *  Dört cephelidir.
  *  Doğu yüzünde 41, kuzey ve güney yüzlerinde on beşer metin vardır.

  *  Batı yüzünde Çince bir metine yer verilmiştir.

  Orhun Yazıtlarının Önemi
    Türk adının geçtiği ilk metinlerdir.
    Türk tarihi hakkında bilgi veren yazılı bir kaynaktır.
    Türk hitabet sanatının ve anı türünün ilk örneklerindendir.
    Türkçenin zengin ve işlenmiş bir dil olduğunun kanıtıdır.
    Hükümdarın millete hesap vermesi bakımından demokrasi göstergesidir.

Uygur metinleri
  Uygur alfabesi kullanılmıştır.
  Türeyiş ve Göç destanları vardır.
  Din ağırlıklı metinlerdir.
  Budha ve Mani dininin esaslarını anlatır.
  Moğolca Türkçe eski Tufan şarkıları yer almaktadır.
  Uygurların tıp bilgisine ve hukukuna özgü metinler de vardır.
  Uygur alfabesi 14-18 harften oluşur.

En önemli eserleri;
  Altın Yaruk
  Sekiz Yükmek
  Irk Bitig
  Bögü Han'ın Mani Rahipleri ile Konuşması
  Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi